Anayasa Şikayeti ve Buna İlişkin Sorunlar
"ANAYASA ŞİKAYETİ VE BUNA İLİŞKİN SORUNLAR" başlıklı makale, Türkiye'deki anayasa değişikliği taslağı ile getirilen anayasal şikayet kurumunu incelemektedir.
**Temel Fikirler ve Eğilimler:**
* Hans Kelsen'in orijinal düşüncesinin aksine, son dönem anayasa yargısı eğilimleri, yasaların Anayasaya uygunluğunun denetiminden, yasaların uygulanmasının denetimine doğru bir geçişi işaret etmektedir. Bu gelişme, anayasa mahkemelerine kişisel başvuru olanağının tanınması şeklinde özetlenebilir.
* Anayasa mahkemelerine kişisel başvuru iki yolla olabilmektedir:
* **Actio popularis (Popüler başvuru):** Kural olarak bir yasal hükmün kişiler tarafından Anayasaya aykırı olduğu iddiasıyla ortaya çıkar (Örn: Macaristan'da geniş bir olanağı vardır).
* **Anayasal şikayet:** Anayasal hakların ihlaline karşı kişisel bir başvuru yoludur ve genellikle kişiyi ilgilendiren idari veya yargısal kararlara karşı yöneltilir (Örn: Almanya'da Verfassungsbeschwerde, İspanya'da recurso de amparó).
* Avrupa ülkelerinde, anayasal şikayeti olmayan ülkeler (Örn: İtalya) bunu getirmeyi düşünürken, anayasal şikayeti olan ülkeler (Örn: Almanya) "dava selini" azaltma eğilimindedir. Türkiye'deki değişiklik ilk gruba uymaktadır.
**Türkiye'deki Anayasal Şikayet Düzenlemesi:**
* Türkiye'deki anayasal denetim sistemi daha önce kişisel başvuruları mümkün kılmıyordu. Taslak (Anayasa'nın 148. maddesinin 6. paragrafı) ile yeni bir kişisel başvuru yöntemi (anayasal şikayet) getirilmektedir.
* **Başvuru Şartları:** Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) kapsamındaki anayasal hak ve özgürlüklerden birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla ve kanun yollarının tüketilmesinden sonra Anayasa Mahkemesi'ne başvurulabilir.
* **Amacı:** Temel hakların etkin korunmasının yanı sıra, daha pratik bir amaç olarak, AİHM'de Türkiye aleyhine açılacak davalarda önemli bir azalmaya yol açması beklenmektedir. Bu, temel hakların ihlali için bir iç hukuk yolu sağlamaktır.
* **Korunan Hakların Kapsamı:** Taslakta, anayasal şikayet ile korunacak haklar, ulusal Anayasa'da tanımlanan haklar yerine, **AİHS'de düzenlenen hak ve özgürlüklerle** sınırlandırılmıştır. Bu durum, Türk Anayasasında sayılan hak ve özgürlüklerle karşılaştırıldığında sınırlı bir koruma alanı sonucunu doğurur.
* **Usul:** Usul detayları (kabul edilebilirlik şartları, ön inceleme komisyonları, kararların içeriği ve alanı) ayrı bir kanunla düzenlenecektir. Usulün ikincil (tali) karakteri, tüm yolların tüketilmesini gerektirmesiyle vurgulanmaktadır.
* **Niteliği:** Anayasal şikayet, kanunların veya idari işlemlerin anayasaya aykırılığının denetiminden, kararların temyizinden veya yeniden gözden geçirilmesinden farklı bir hak arama yoludur; AİHM önüne getirilen bireysel başvurunun yerel bir benzeri olarak tasarlanmıştır. Yargı kararlarının yeniden gözden geçirilmesi olmasa da, AİHS'de düzenlenen bireysel hakları ihlal eden idari ya da adli yargı kararlarına karşı yöneltileceği varsayılmaktadır.
**Karşılaşılabilecek Sorunlar ve Öneriler:**
* Anayasal şikayetin uygulanması, genel mahkemelerle Anayasa Mahkemesi arasında çatışma veya gerginlik yaratabilir. Anayasa Mahkemesini "süper-yüksek mahkeme" olarak tasarlayan bir çözümden kaçınılmalıdır.
* **Organizasyon Boyutunda:** Farklı yorum ve içtihatları önlemek için iki daire üzerindeki genel kurul kontrolüne özel önem gösterilmelidir.
* **Kabul Edilebilirlik:** Anayasal şikayetin kabul edilebilirliğine karar vermek için üç hakimli ön inceleme kurulları oluşturulmalıdır.
* **Kapsamın Genişletilmesi:** AİHS'de düzenlenen temel hakları korumakla sınırlı anayasal şikayetin kapsamı belirsizdir ve en azından sonraki bir aşamada, korunan hakların alanının Anayasa'da düzenlenenleri (politik haklar ve klasik özgürlükler) de kapsayacak biçimde genişletilmesi düşünülmelidir.
**Sonuç:**
Taslak önerideki anayasal değişiklikler haklı bulunmakta, Avrupa standartlarını karşılamakta ve temel hakların korunmasında Mahkeme'nin etkinliğine katkı sağlaması beklenmektedir. Ancak, yeni kurumun karmaşık değerlendirmesi için kanun düzeyindeki ayrıntılı düzenlemelerin bilinmesi gerekmektedir.