Devlet Adamlarına Öğütler
Doküman, Defterdar Sarı Mehmet Paşa'nın "Nesâyıh'ül- Vüzerâ V'el-Ümerâ veya Kitab-ı Güldeste" adlı eserinin, günümüz Türkçesine çevrilerek "Devlet Adamlarına Öğütler" adıyla ilk defa yayımlanması hakkındaki önsöz ve giriş bölümlerini içermektedir.
**Özetin Ana Hatları:**
* **Eserin Tanıtımı ve Önemi:** Kitap, Osmanlı İmparatorluğu'nun 18. yüzyıl başlarında yaşamış olan Defterdar Sarı Mehmet Paşa tarafından, devletin gerileme döneminin başlangıcında yüksek mevkilerde bulunanlara rehber olmak amacıyla yazılmıştır. Eser, iyi ve kötü politikanın ne olduğunu anlatmakta, Osmanlı idare sistemi hakkında objektif eleştiri imkanı veren tarihi bir kaynak niteliği taşımaktadır. Yazarın amacı, imparatorluğun en parlak dönemi olan Kanunî Sultan Süleyman zamanındaki idare ve devlet prensiplerini yeniden canlandırarak idarenin ıslahına katkıda bulunmaktır.
* **Osmanlı İmparatorluğu'nun Yapısı ve Gerileme Nedenleri:** Önsözde, Osmanlı İmparatorluğu'nun 600 yıl boyunca tek bir hanedan altında yaşamış olması vurgulanır. İngiliz Sefiri Sir James Porter'ın görüşlerine göre, imparatorluğun ömrünü uzatan unsurlar hukuka dayalı din temeli ve kamu vicdanıyla perçinlenmiş olmasıdır. Sultanın mutlakiyeti, İslamî anayasa (Şeriat) ve müslüman uyrukların muhafazakar tutumu ile sınırlıydı. Kanun koyma yetkisinden fiilen yoksun kalan sultan, disiplini sağlamak için kapıkullarından oluşan bir yönetim sistemi kurdu. Bu sistem Kanunî Sultan Süleyman'dan önceki dönemde mükemmel işlerken, zamanla başarısız olmuş ve devletin çöküş döneminde sorunlar yeniden ortaya çıkmıştır.
* **Defterdar Sarı Mehmet Paşa'nın Eleştirileri ve Öğütleri:** Mehmet Paşa, gerileme döneminde sistemin kendisini değil, yönetiliş tarzını eleştirmiştir. Gerilemenin başlıca nedenlerinden birini, memurların ahlaki kusur ve zaafları olarak görmüştür. Öğütlerinin temelini, kamu görevlerine yapılacak atamalarda zeka, bilgi, namus ve tecrübenin esas alınması, memurların dikkatle seçilmesi oluşturur. Eserin ruhunu, "tebaaya zulüm edilmemesi, vergi ödeyen halkın korunup gözetilmesi" öğütleri oluşturur.
* **Yazarın Hayatı:** Defterdar Sarı Mehmet Paşa, İstanbul'da bir bakkalın oğlu olarak doğmuştur. 1671'de "Ruzname-i Evvel" dairesine kâtip adayı olarak girmiş, 1702'de Sadrazam Rami Mehmet Paşa tarafından defterdar yapılmıştır. 1703'te Edirne Vak'ası isyanı sonrası III. Ahmet döneminde yeniden defterdar olmuş, askerlerin maaş ve cülus bahşişlerini ödemede başarı göstermiştir. Aralıklı olarak dört defa defterdarlıkta bulunmuştur. 1717'de görevden alınıp Kavala kalesine hapsedilmiş ve aynı yıl idam edilmiştir. Eserini 1714-1717 tarihleri arasında yazmış olması muhtemeldir.
* **Eserin Bölümleri (İçindekiler/Fihrist):** Kitap, dokuz bölüm (Bab) üzerine kurulmuştur:
1. Yüksek Değerli Sadrazamın Ahlak ve Davranışları
2. Makam Sahiplerinin Halleri ve Rüşvetin Zararını Anlatır
3. Hazine Defterdarı ve Divan Memuriyetlerini Anlatır
4. Bektaşi Ocağının Niteliğini Anlatır
5. Reaya'nın Halleri, Zulmün ve Gariplerin Siteminin Zararlarını Anlatır
6. Düşman ve Sınır Hallerini ve Seraskerlik Niteliğini Anlatır
7. Cimrilik ve Cömertlik, Hırs ve Açgözlülük, Kibir ve Kıskançlık, Alçak Gönüllülük ve Gurur, Güzel Huy ve Kötü Huy ve İkiyüzlülüğü Anlatır
8. Sadık Dost, Çekiştirme ve Arabozuculuğun Zararını Anlatır
9. Zeamet ve Timar Hallerinin Niteliğini Anlatır
* **Çeviri Notları:** Metnin günümüz Türkçesine çevrilmesinde, Arap harfli metindeki kelimelerin imlâsına ve yazarın üslubuna sadık kalınmıştır. Arapça metinler tırnak işaretleri arasında, manzum parçalar ise değiştirilmeden aynen alınmıştır. Çeviri, Walter Livingston Wright Jr.'ın İngilizce tercümesi ve Osmanlıca metni esas alınarak hazırlanmıştır.