Suçluluğu Açıklayan Yaklaşımlar
**"Suçluluğu Açıklayan Yaklaşımlar"** başlıklı bu akademik metin, suç davranışını anlamaya çalışan yaklaşımları biyolojik, psikolojik ve sosyolojik olmak üzere üç ana başlık altında incelemektedir. Metin, suçluluğu tek bir kuramla açıklamanın yetersiz olduğunu, farklı değişkenlere dayalı detaylı kategorilere ihtiyaç olduğunu vurgular.
**A) Biyolojik Yaklaşımlar:**
* **Temel Görüş:** Suçluların davranışlarının kalıtımsal bozukluklar, endokrin dengesizlikleri veya beyin hasarı gibi biyolojik bozukluklar sonucunda oluştuğunu ileri sürer.
* **Temsilciler ve Görüşleri:**
* **Lombrosso:** Suç eğilimlerinin kalıtsal olduğunu, suçlu doğanların ilkel atalarla benzerlikler gösterdiğini ve bazı fiziksel özellikler (uzun küt çene, seyrek sakal) taşıdığını savunmuştur. Daha sonra kuramını değiştirerek, suçluların fiziksel tipolojileri nedeniyle değil, suça daha eğilimli gruplardan gelmeleri nedeniyle daha çok suç işlediğini ileri sürmüştür.
* **Sheldon:** Belirli fiziksel özelliklerle mizaç-kişilik özellikleri arasında ilişki olduğunu ileri sürerek insanları endomorflar (şişman, uysal), mezomorflar (kaslı, atletik, aktif, cüretkar), ektomorflar (ince, içe dönük) ve dengeli tipler olarak ayırmış, suçluların %60'ının mezomorf tipte olduğunu bulmuştur.
* **Güncel Araştırmalar:** Son yıllarda genetikçiler, biyokimyacılar ve nörologların çalışmalarıyla dikkatler yeniden biyolojik alana yoğunlaşmıştır.
* **Genetik Faktörler:** Aile geçmişi, evlat edinilen çocuklar ve ikizler üzerinde yapılan araştırmalar, sosyokültürel faktörlerden ayrılması zor olsa da, suç işleme eğilimi üzerinde genetik etkiler olabileceğini göstermiştir. Özellikle biyolojik babaları suçlu olan evlat edinilmiş çocukların, olmayanlara göre iki kat daha fazla suçlu olduğu bulunmuştur.
* **Biyokimyasal Faktörler:** Düşük serotonin etkinliğinin impulsiviteyi ve şiddeti artırdığı, testosteronun erkeklerde saldırgan davranışı etkileyebildiği ve toksik maddelere maruz kalmanın hiperaktivite ve impulsiviteye yol açabildiği saptanmıştır.
**B) Temel Psikolojik Yaklaşımlar:**
* **Temel Görüş:** Bireyi davranışa sevk eden güdüleyicilere, bireysel ve kişilerarası dinamiklere odaklanır; suçluluğun psikopatoloji sonucu oluştuğunu kabul eder (suçluların "hasta", "uyumsuz", "patolojik" kişiler olduğu).
* **Kuramlar:**
* **Psikoanalitik Kuram:** Suçluluğu id, ego ve süperego gelişimindeki patolojik durumlarla (kriminal dürtülerin kontrolünde yetersizlik, ego gelişimindeki bozukluk, aşırı gelişmiş süperego) açıklar. Suçluluğun içsel çatışmalara, duygusal sorunlara, bilinçdışı güvensizlik/yetersizlik duygularına dayandığını savunur.
* **Operant Koşullanma (Eysenck):** Suçluluğu bireyin biyolojik yapısıyla eğitimin etkileşimi olarak görür. Yetersiz koşullanma veya koşullanmaya direnç sonucu oluşur. Suçlulukla ilgili temel kişilik faktörlerini dışa dönüklük (aktif, impulsif), içe dönüklük (aşırı duyarlı, kaygılı) ve psikotizm (hostil, duyarsız) olarak tanımlar ve suçluların aşırı nevrotik bir dışa dönüklük gösterdiğini ileri sürer.
* **Toplumsal Öğrenme Kuramı (Bandura ve Walters):** Saldırgan ve suçlu davranışların pekiştirme, model alma ve taklit yoluyla öğrenildiğini savunur. Başarılı modellerden yoksun olmak ve başarısızlığı sık yaşamak da suç nedenlerindendir.
* **Bilişsel-Gelişimsel Kuramlar (Piaget ve Kohlberg):** Gelişimsel görevlerin tamamlanamaması ve ahlak gelişimindeki yetersizliklerin suça neden olacağını belirtir. Suçluların, suç işlememiş kişilere göre daha alt düzeylerde ahlaki gelişim gösterdikleri bulunmuştur.
* **Gerçeklik Terapisi (Glasser):** Kimlik oluşumundaki sevme/sevilme ve değerli olma ihtiyaçlarının karşılanmamasına bağlı olarak başarısız kimlik (sorumsuzluk, gerçeği reddetme) geliştirilmesini suçluluğun nedeni olarak görür. Terapi, suçlulara sorumlu davranmayı öğretmeyi amaçlar.
* **Etkileşim Analizi (Berne):** Suçluların yetişkin ve ebeveyn ego durumları gelişmemiş, tanınma ihtiyacını açık iletişimle gideremeyen kişiler olduğunu ileri sürer. Terapi, olgun olmayan çocuk ego durumunu değiştirmeyi ve yetişkin ego durumunu geliştirmeyi hedefler.
**C) Temel Sosyolojik Yaklaşımlar:**
* **Temel Görüş:** Suçluluğu, bireyin yaşadığı sosyal çevreye bağlı olarak sosyal yapılar, sosyal süreçler ve sosyal tepkiler açısından açıklar.
* **Sosyal Yapı Kuramları:** Suçluluğu alt sınıf çevrelerindeki koşullara uyum açısından ele alır.
* **Kültürel Aktarım Kuramı (Shaw ve McKay):** Yoksul bölgelerde çatışan değer sistemlerinin (orta sınıf normları ve yasal olmayan yollar) gençleri sokak çeteciliğine yönelttiğini, sosyal kontrol mekanizmalarının yetersiz olduğunu belirtir.
* **Alt Sınıf Kültür Çatışması Kuramı (Miller):** Suçluluğu, alt sınıf kültüründe yerleşmiş değer ve tutumların bir ürünü olarak görür; maddi kazanç ve sosyal ayrıcalık elde etme şansı az olan gençlerin tek cinsiyetli akran gruplarına katılarak kişisel doyum peşinde koştuğunu savunur.
* **Sosyal Zorlama-Engellenme Kuramı (Merton):** Sosyal ve ekonomik başarıyı yasal yollardan elde etmede başarısız olan (alt sınıflara kapalı olan) bireylerin engellenmiş ve öfkeli hissetmesinin suça yönelttiğini ileri sürer. Cohen, bu durumu "statü engellenmesi" ve buna tepki olarak suçlu altkültür gelişimi olarak açıklar.
* **Fırsat Kuramı (Cloward ve Ohlin):** Bazı alt sınıf çevrelerinin diğerlerine göre yasal olmayan hedefler için daha fazla olanaklar sağladığını belirtir, yasal ve yasal olmayan fırsatların alt sınıflarda farklılaştığını ortaya koyar.
* **Sosyal Süreç Kuramları:** Bireylerin suça yönelmesine ya da yasalara uygun davranmasına neden olan sosyal faktörlere odaklanır.
* **Ayırıcı Çağrışımlar Kuramı (Sutherland):** Suçlu davranış ve tutumların, birey için önemli olan kişilerle iletişim süreci içinde öğrenildiğini, öğrenme sürecinin tüm mekanizmalarını içerdiğini ve normların yorumlanışıyla yönlendirildiğini savunur.
* **Etkisizleştirme Kuramı (Sykes ve Matza):** Suçluların sosyal normları ihlal ettiklerinde davranışlarını haklı çıkarmak için bir dizi mazeret (sorumluluğun reddedilmesi, başkalarını zedelediğini inkar, kurbanı reddetme, kendini suçlayanları suçlama, daha üst makamlara başvurma) geliştirdiğini ileri sürer.
* **Kontrol Kuramı (Hirschi):** Suçlu davranışı, bireyin toplumla kurduğu sosyal bağların (bağlanma, taahhüt-vadetme, katılım, inanç) zayıflaması veya koparılması sonucu toplumun sınırlamalarının kalkmasına bağlar.
* **Kapsama Kuramı (Reckless):** Bireyi suçluluğa iten ve ondan uzak tutan içsel (olumlu benlik kavramı, ego gücü) ve dışsal (sosyal normlar, etkili sosyal kontroller) kontrol sistemlerinin etkileşimini ele alır. Her iki kontrol sisteminin zayıf olduğu durumda suça katılma olasılığının en yüksek olduğunu belirtir.
* **Sosyal Tepki Kuramları:** Suçluluğun, politik olarak güçlü olan birey/grupların, toplumun daha talihsiz olan bireylerine tepkileri sonucunda ortaya çıktığını ileri sürer.
* **Etiketleme Kuramı (Lemert):** Suçlu davranışı, sosyal müeyyide mekanizmalarının bireyin davranışına tepkisi olarak ele alır. Resmi etiketlenmenin (stigmatizasyon) bireyin benlik kavramını etkileyerek ikincil aykırılığa-sapmaya neden olduğunu ve bireyin kendisini suçlu olarak tanımlamaya başladığını savunur.
* **Çatışma Kuramı (Schwendinger ve Schwendinger):** Suçluluğu, kapitalist toplumun yarattığı, gençleri iş yerlerinden uzaklaştıran ve düşük ücretli işlere yönlendiren koşullara bir tepki olarak görür.