Tehafüt El-Felasife (Filozofların Tutarsızlığı) - Gazali
Belge, İmam Gazzâlî'nin **"Tehâfüt el-Felâsife (Filozofların Tutarsızlığı)"** adlı eserinin Dr. Bekir Karlığa tarafından yapılan tercümesinin bir kısmını içermektedir.
**Genel Özet:**
* **Eser ve Yazarı:** Eser, Hicret'in 450 (M. 1058-1059) yılında Tûs'ta doğan büyük İslâm düşünürü **Ebû Hâmid Muhammed ibn Muhammed el-Gazzâlî**'ye aittir. Gazzâlî, 1111 yılında vefat etmiştir.
* **Çeviri ve Yayın Bilgileri:** Kitabın çevirisi ve notlarla yayına hazırlanması **Dr. Bekir Karlığa** tarafından yapılmıştır. İlk baskısı **Çağrı Yayınları** tarafından **Mayıs 1981**'de yapılmıştır.
* **Eserin Amacı:** Gazzâlî, bu eseri felsefî bilimleri inceledikten ve filozofların görüşlerini öğrendikten sonra, onların tutarsızlıklarını (tehâfüt) ortaya koymak amacıyla kaleme almıştır. Özellikle Aristo'cu İslâm filozofları (Meşşâîlik) olan **Fârâbî** ve **İbn Sînâ**'nın metafizik görüşlerini eleştirmektedir.
* **Tehâfüt Kelimesinin Anlamı:** Arapça kökenli olup "bir yapının birbiri üstüne çökmesi, tutarsızlık, zaaf, bozukluk" gibi anlamlara gelmektedir. Çeviride "Tutarsızlık" olarak benimsenmiştir.
* **Filozofların Görüşlerinin Sınıflandırılması ve Eleştiri Alanı:** Gazzâlî'ye göre filozofların görüşleri üç kısma ayrılır:
1. **Sadece Lafız Tartışması Olanlar:** Cevher tanımı gibi, anlam üzerinde ittifak edilip isimlendirmenin fıkhi konulara ait olduğu görüşler. Bunlarla tartışmaya girmeye gerek yoktur.
2. **Dinî Esaslarla Çatışmayanlar:** Ay ve güneş tutulması gibi hesâbî ve geometrik burhanlara dayanan konular. Gazzâlî, bu bilimleri iptal etmeye kalkışmanın dine zarar vereceğini ve dinin durumunu zayıflatacağını belirtir.
3. **Dinî Esaslarla Çatışanlar:** İlâhiyat ve tabîiyât konuları. Gazzâlî, eleştirisini bu üçüncü kısım üzerine yoğunlaştırmıştır.
* **Filozofların Tekfiri (Kâfir Sayılması):** Gazzâlî, filozofların 20 meselenin üçünde (âlemin kadîm olması, Allah'ın cüz'îleri bilmemesi ve cismanî haşri reddetmeleri) İslâm'a kesinlikle aykırı görüşler ileri sürdüğünü ve bu nedenle tekfir edilmeleri gerektiğini savunur. Diğer 17 meselede ise ihtilafın daha önce Müslüman fırkalar arasında da var olduğunu belirtir.
* **Gazzâlî'nin Motivasyonu (Giriş Bölümü):** Gazzâlî, bazı kişilerin (mülhidlerin) eski Yunan filozoflarının (Sokrates, Hipokrates, Eflatun, Aristoteles) zekâsına hayran kalarak, şeriatın hükümlerini küçümsemesini ve dinin boyunduruğunu atmasını engellemek amacıyla bu eseri yazdığını belirtir.
* **Mukaddimeler:** Eserde, filozofların kesin bilgiye değil, zan ve tahminlere dayandığını göstermek için, özellikle Aristoteles'in görüşlerini ele alacağını; fakat en iyi nakledenler olarak Fârâbî ve İbn Sînâ'nın seçtikleri hususlarla yetineceğini belirtir. Eleştirisinde belli bir mezhebe dayanmayacağını, aksine tüm fırkaları birleştirerek dinin temellerine saldıran filozoflara karşı çıkacağını (İkinci ve Üçüncü Mukaddime) ifade eder.
* **İçindekiler Bölümünden Temel Meseleler (20 Mes'ele):**
* **İlâhiyata Ait Meseleler:** Âlemin kadim/ezeli olması (I. Mes'ele), âlemin ebediyeti (II. Mes'ele), Allah'ın birliği (V. Mes'ele), Allah'ın sıfatları (VI. Mes'ele), Allah'ın cüz'îleri bilmemesi (XIII. Mes'ele), göğün devrî hareketi ve canlılığı (XIV. Mes'ele) gibi.
* **Tabiiyata Ait Meseleler:** Mucizeler (XVII. Mes'ele), İnsan nefsi (XVIII. ve XIX. Mes'eleler), cesedlerin (yeniden) dirilişi ve cismânî haşr (XX. Mes'ele).
* **Sonraki Tartışmalar (Diğer Tehâfütler):** Gazzâlî'nin eserinden sonra, **İbn Rüşd** (Tehâfüt el-Tehâfüt), **Hocazâde Mustafa Muslihuddîn** ve **Alâeddîn Ali el-Tûsî** gibi düşünürler de Tehâfüt türünde eserler yazarak tartışmayı sürdürmüşlerdir.