Tutuklanan birinin ilk duruşması ne zaman olur gibi sorularda esas öğrenilmek istenen, tutuklanan kişinin davasının açılıp, esas davaya bakacak ceza mahkemesindeki ilk celse tarihidir.

Maalesef özelde bizim ülkemizde, genelde dünyanın tüm ülkelerinde yargı, istenen hızda hareket etmemektedir. Tüm dünyada ve tabi ki ülkemizde de suç oranının zirve noktasını dahi geçmiş olması, yargı makamlarındaki iş yükünün artması, hızlı olmak adına adil karar verme ilkesinden ödün vermeme korkusu gibi bir çok nedenden dolayı, soruşturma ve yargılamaların uzun sürmesi, bilinen ve kanayan bir yaradır.

Klasik yargılamalarda; soruşturma aşamasında tutuklanan şüpheli, cezaevine gönderilmesi sonrası, davasının açılma aşamasına kadar tahliye olması, çok düşük ihtimaldir. Bu nedenle gerek soruşturmada tutuklanan şüpheli gerekse de şüphelinin ailesi, yakınları, kamu davasının açılarak, ilk celsenin (duruşmanın) yapılma tarihini öğrenmek isterler. Biz avukatlar, bu tip sorularla sıklıkla karşılaşmaktayız.

Öncelikle hemen belirtelim ki bu soruya, tüm yargılamaları kapsayıcı biz zaman kesiti vermemiz mümkün değildir. Çünkü, kalabalık örgütlü bir suç soruşturması ile tek şüphelisi bulunan basit/adi bir suçun soruştuma dosyasının neticelenmesi, aynı zaman kesitinde gerçekleşmeyecektir. Soruşturma dosyasında kişi ve suç sayısı arttıkça, soruşturmanın tamamlanıp, kamu davasının açılması ile ilk celse/duruşma tarihinin tespit edilmesi o ölçüde uzamaktadır.

Ama yine de uygulamaya bakarak, soruşturmanın başında tutuklanan bir kişinin; soruşturma dosyasının neticelenip, kamu davasının açılarak ilk çelsesinin/duruşmasının tarihinin belirlenmesi, adi suçlarda (örgütlü olmayan suçlarda), takriben 6 ay sürmektedir. Bu süre, adliyenin bulunduğu il, delillerin toplanmasındaki hız, adli tatil dönemine denk gelip gelmeme gibi bir çok bileşene bağlı olarak değişebilmektedir. Örneğin, Ankara veya İstanbul'daki bir ceza davasının açılması ve ilk celse/duruşma tarihinin belirlenme süreci ile bu iller kadar yoğun dosyaya sahip olmayan başka bir ile göre daha uzun zaman alacağı açıktır.

Örgütlü suçlarda ise bu süre, ortalama 1-1,5 yıl sürmektedir.

Burada değinilmesi gereken diğer bir konu da tutuk inceleme celseleridir. Bir şüpheli, tutuklandıktan sonra devam eden soruşturması sürecinde, en geç her 30 günde bir (uygulamada 27-28 günde bir) tutuk inceleme celsesine çağırılır. Bu celselerde, soruşturma devam eder iken, şüphelinin hâlâ tutuklu kalması gerekli mi yoksa tutuklama şartları ortadan kalkmış mı, bu açıdan bir inceleme yapılmaktadır. Bu incelemeyi, soruşturmaya konu suç hakkında esas hükmü verecek mahkeme değil, bu tip tutuklama ve tutuk inceleme kararları vermekle yetkili Sulh Ceza Hakimlikleri yapmaktadır. Fakat uygulamadaki oranlar dikkate alındığında, soruşturma aşamasında yapılan tutuk inceleme celselerinde, tutuklu şüphelinin tahliye olma ihtimalinin maalesef çok düşük olduğunu söylememiz mümkündür.

Bu hususu bilen tecrübeli kişiler, tutuklanmaya konu soruşturmanın bir an önce neticelenerek, esas mahkemenin belirlenmesi ve ilk celsenin/duruşmanın en kısa sürede yapılmasını istemektedirler. Çünkü her nedense uygulamada, hüküm vermeye yetkili ve görevli mahkemeler, tahliye konusunda; soruşturmadaki tutuk incelemesi yapan mahkemelerden çok daha cesur davranmakta ve yüksek oranda tahliye kararı verebilmektedirler.

Unutulmamalıdır ki buradaki açıklamalar, soruşturmanın başında tutuklanan şüpheliler için yaşanabilecek süreçlerdir. Yoksa şüpheli, soruşturma aşamasının sonunda, dava açılıp sanık olarak yargılanmaya başladığı zamanda (tensiple birlikte), yargılama devam edip aradan 2-3 celse geçtikten sonra ve hatta hükümle birlikte de tutuklanabilir. Failin, tutuklandığı yargılama aşamasına göre, tahliyesine yönelik tahminler, değişecektir.