Kanuna göre yetkili mercilerce suç şüphesinin (bir suç işlendiğinin) öğrenilmesi sonrası, durum derhal savcılık makamına bildirilir. İlgili savcı, zaman kaybetmeksizin soruşturma başlatmakla yükümlüdür. İşte savcının, böyle bir soruşturmayı başlattıktan sonra yaptığı işlemler neticesinde bir suçun işlendiği sonucuna ulaştığında, soruşturmayı sonlandırır ve tüm soruşturma boyunca yaptığı araştırmalar ve ulaştığı sonuçları bir metin haline getirir. İşte bu metne, "İddianame" denir.

İddianame, soruşturma aşamasının sonu, kavuşturma aşamasının başlangıcıdır (CMK md.2/1-e,f).

İddianamede; şüphelinin kimliği, müdafii, maktul, mağdur veya suçtan zarar görenin kimliği, mağdurun veya suçtan zarar görenin vekili veya kanunî temsilcisi, açıklanmasında sakınca bulunmaması halinde ihbarda bulunan kişinin kimliği, şikâyette bulunan kişinin kimliği, şikâyetin yapıldığı tarih, yüklenen suç ve uygulanması gereken kanun maddeleri, yüklenen suçun işlendiği yer, tarih ve zaman dilimi, suçun delilleri, şüphelinin tutuklu olup olmadığı; tutuklanmış ise, gözaltına alma ve tutuklama tarihleri ile bunların süreleri, gösterilir.

Ayrıca iddianamede; yüklenen suçu oluşturan olaylar, mevcut delillerle ilişkilendirilerek açıklanır; yüklenen suçu oluşturan olaylar ve suçun delilleriyle ilgisi bulunmayan bilgilere yer verilmez. İddianamenin sonuç kısmında, şüphelinin sadece aleyhine olan hususlar değil, lehine olan hususlar da ileri sürülür. Yine iddianamenin sonuç kısmında, işlenen suç dolayısıyla ilgili kanunda öngörülen ceza ve güvenlik tedbirlerinden hangilerine hükmedilmesinin istendiği; suçun tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde, ilgili tüzel kişi hakkında uygulanabilecek olan güvenlik tedbiri açıkça belirtilir (CMK md 170).

İddianame belirtilen şekilde düzenlendikten sonra, görevli ve yetkili mahkemeye sunulur. Mahkeme bu aşamada, iddianame üzerinde bir inceleme yapar ve iddianame, kanunun aradığı şartları taşıyor ise iddianameyi kabul eder ve kamu davasını açar. Eğer iddianame, kanunun aradığı şartları taşımadığı mahkemece tespit edilir ise, iddianame iade edilir (CMK md. 174).

Mahkeme, iddianameyi kabul ettikten sonra derhal iddianamenin bir örneğini, sanığa çağrı kağıdı ile birlikte tebliğ eder ve bildirir (CMK md. 176/1). Yine yapılacak ilk duruşmada mahkeme, yargılamaya iddianame kabul kararını okuyarak başlar, iddianamenin tamamı sanığa anlatılır (CMK md. 191). Eğer sanık Türkçe'ye yeteri kadar hakim değil ise, sanığın en iyi bildiği dilde iddianamenin tercüman vasıtasıyla anlatılması zorunludur (CMK md. 202/4-a).

Mahkeme, iddianamede belirtilen fiil (olay) ve fail bakımından bağlıdır yani mahkeme; iddianamede belirtilen olay (suç fiili) ve bu olayı gerçekleştiren yahut iştirak eden/ azmettiren / yardım eden kişi ya da kişiler dışına çıkarak, farklı bir olay yahut iddianamede belirtilmeyen kişi ya da kişiler hakkında doğrudan doğruya karar veremez (CMK md. 225/1). Ek iddianame düzenlemesi yahut birleşen dosyalara dair hükümler, saklıdır.

Mahkeme fiil ve fail bakımından iddianame ile kural olarak bağlı iken, iddianamedeki fiilin hukuki nitelendirilmesinde iddia ve savunmalarla bağlı değildir (CMK md. 225/2). Örneğin; iddianamede belirtilen olaya dair savcının hukuki nitelendirmesi "kasten öldürme" iken mahkeme, kasten öldürme suçunu işlediği iddia edilen failin (sanığın) beraatına karar verebilir; yine aynı şekilde eğer savcı iddianamede "haksız tahrik" hükümleri ile ilgili bir değerlendirme yapmamış hatta haksız tahrik hükümlerinin uygulanmasının mümkün olmadığını beyan etmiş olsa da mahkeme, fail (sanık) hakkında, haksız tahrik hükümlerini uygulayabilir.

Bu durumun tam tersi de olabilir. Yani belirttiğimiz örnekler sanık lehine olan örnekler olup mahkeme, savcıdan farklı şekilde olayı değerlendirerek, sanığa iddianamedeki ithamdan daha ağır bir suçtan ceza verme yoluna gidebilir. Örneğin, kasten yaralama ithamı ile hakkında iddianame düzenlenen sanık hakkında mahkeme, yaptığı araştırmalar sonucunda kasten yaralama değil, kasten öldürmeye teşebbüs suçunu işlediği kanaatiyle ceza verebilir.

İşte, her ne kadar mahkeme iddianamedeki fiilin hukuki değerlendirmesi ile bağlı olmayıp, serbestçe karar verebilecek ise de, bu serbestlik sınırsız değildir. Mahkeme, ek savunma vermeden sanığın iddianamede belirtilen ithamdan daha farklı ya da yüksek bir ceza tertibine gidemez. Aynı örnek üzerinde açıklar isek; iddianamede kasten yaralama suçunu işlediği görüşü ile hakkında kamu davası açılan sanık hakkında mahkeme, kasten öldürmeye teşebbüs suçunu işlediği konusunda ceza verebilmesi / verilecek cezanın artırabilmesi için, sanığa bu konuda ek savunma hakkı vermeli, ağırlaşan itham yahut ceza bakımından savunmasını yapma fırsatı sunmalıdır (CMK md. 226).

Maalesef uygulamada mahkemeler, belli bir kanaate ulaştıktan sonra ilerleyen celselerde ve hatta yargılamanın en son aşamasında aniden sanığa ek savunma hakkı verip, ek savunma hakkı verilen düzenleme üzerinden ceza verilmektedir.

Görüldüğü üzere iddianame, ceza soruşturmasının sonucunu ve ceza yargılamasının da bel kemiğini oluşturmaktadır. Bir ceza dosyasında yer alan, mahkemenin gerekçeli kararından sonra en önemli ve hatta gerekçeli karar ile eş değer nitelikteki hukuki metin, iddianamededir.