Hakkında tutuklamaya yönelik arama kararı bulunan şüpheli yahut sanık hakkında mahkeme "tutuklanmama güvencesi" verebilir.

İlgili düzenleme şöyledir:

Sanığa verilecek güvence belgesi
Madde 246 – (1) Mahkeme, gaip olan sanık hakkında duruşmaya gelmesi hâlinde tutuklanmayacağı hususunda bir güvence belgesi verebilir ve bu güvence koşullara bağlanabilir.
(2) Sanık, hapis cezası ile mahkûm olur veya kaçmak hazırlığında bulunur veya güvence belgesinin bağlı olduğu koşullara uymazsa belgenin hükmü kalmaz.

Gaip Ne Demektir?

Görüldüğü üzere madde metninde, sadece gaiplerden bahsedilmiştir ve CMK md. 246 hükmü, Ceza Muhakemesi Kanununun Beşinci Kitap Birinci Kısım Birinci Bölüm olan "Gaiplerin Yargılanması" üst başlığında düzenlenmiştir. 

CMK md. 244'te "Bulunduğu yer bilinmeyen veya yurt dışında bulunup da yetkili mahkeme önüne getirilemeyen veya getirilmesi uygun bulunmayan sanık gaip sayılır." şeklinde gaibin tanımı yapılmıştır. 

Bir kişinin gaip olabilmesi için, Türk Medeni Kanunu md. 32'ye uygun bir başvuru ve bu başvuruya uygun bir mahkeme ilamı olması gerekmektedir.

Dolayısıyla tutuklamamaya yönelik güvence, kural olarak "gaipler" için bir düzenlemedir.

Peki Ya Diğerleri?

Her ne kadar kural olarak sadece gaipler için bu kural geçerli gibi görünse de CMK'nın 248. maddesinin 7. fıkrasında, tutuklanmama güvencesini düzenleyen CMK md. 244'e önemli bir atıf vardır.

CMK md. 247 vd., kaçakların yargılanmasını düzenlemektedir. 

Kaçaklığın tanımı CMK md. 247/1.f.'da "Hakkındaki soruşturmanın veya kovuşturmanın sonuçsuz kalmasını sağlamak amacıyla yurt içinde saklanan veya yabancı ülkede bulunan ve bu nedenle Cumhuriyet savcısı veya mahkeme tarafından kendisine ulaşılamayan kişiye kaçak denir." şeklinde yapılmış, bir kişi hakkında kaçaklık kararı verilmesinin şartları ve usulü de CMK md. 248/2'de belirtilmiştir.

Gaiplik ve Kaçaklığın Farkı Nedir?

Bir kişinin gaip sayılabilmesi için, hakkında TMK'nın amir hükümleri dahilinde yetkili Sulh Hukuk Mahkemesi'nden gaiplik kararı verilmiş olması gerekmektedir. Ancak bir kişinin kaçak sayılabilmesi için, herhangi bir mahkeme kararına gerek olmadığı, CMK md. 248/1.f.'daki tanımdan çıkmaktadır. Bir kişi eğer bir soruşturma yahut kovuşturmayı sonuçsuz bırakmak amacıyla saklanıyor yahut kendisine ulaşılamıyorsa, bu kişi kaçaktır. Kaçak kişi hakkında CMK md. 248/2.f. gereği "kaçaklık kararı" alınabilir. 

Kaçak Hakkında Neden Ayrıca Kaçaklık Kararı Alınıyor?

Bir kişinin kaçak olması, o kişi hakkında bazı işlemlerin yapılmasına engel olabilir. Örneğin; hakkında kaçaklık kararı verilen kişi hakkında kovuşturma yapılabilir (CMK md. 247/3), kaçak kişiye bir müdafi tayin edilemez, haklarının korunması için tedbirler alınamaz vs. ancak gelinen noktada hukuk, kaçak olan kişinin dahi haklarının korunmasını öngörmekte olduğundan, kovuşturma aşamasında hakkında kaçaklık kararı verilen kişiye bir müdafi tayin edilmesi zorunludur (CMK md. 247/4).

Bu nedenle, kaçak olan bir şüpheli yahut sanığın haklarının zayi olmaması, bazı usul işlemlerinin gerçekleştirilebilmesi için, kaçaklık kararı alınarak, işlemlere devam edilir. 

Kaçaklık ve Tutuklanmama Güvencesi

Yukarıda da belirtildiği gibi kanun koyucu Ceza Muhakemesi Kanunu'nda, kaçak ve hakkında kaçaklık kararı verilen kişi ayrımına gitmiştir. Gaipler için geçerli olan tutuklanmama güvencesinin kaçaklar için de uygulanmasını öngören kanun koyucu, bu konudaki şu şekilde bir düzenleme kaleme almıştır:

CMK md. 248/7: "246 ncı madde hükmü kaçaklar hakkında da uygulanır."

Görüldüğü üzere madde metninde, gaipler için düzenlenen tutuklanmama güvencesini düzenleyen CMK md. 246'nın, kaçaklar için de uygulanacağını, emredici olarak düzenlemiştir. 

Madde metninde "kaçaklar"dan bahsedilmiş olduğundan, burada kastedilen kişi grubunun CMK md. 247/1.f.'da tanımı verilen "kaçak" kavramının çoğulu olduğu açıktır. Dolayısıyla burada "kaçaklar" olarak kastedilen; CMK md. 247/2.f.'da düzenlenen "hakkında kaçaklık kararı verilen" kişiler değil, CMK md. 247/1.f.'da belirtilen kaçaklar olduğu, tartışmasızdır. 

Bir Eleştiri

Bazı mahkemelerin, CMK md. 248/7.f.'da "kaçaklar" olarak kastedilen kişileri, CMK md. 247/2.f.'ya göre "haklarında kaçaklık kararı verilmiş kişiler" olarak değerlendirerek, hakkında kaçaklık kararı verilmeyen ancak CMK md. 247/1.f.'daki "kaçak" tanımına uyan kişiler hakkında CMK md. 248/7.f. atfıyla CMK md. 246'ya göre tutuklanmama güvencesi taleplerinin reddedildiği görülmektedir. CMK md. 248/7.f. atfıyla CMK md. 246'ya göre tutuklanmama güvencesi taleplerinin bu gerekçe ile reddedilmesi, hukuki değildir. Nitekim, yukarıda belirtilen hususlar ile birlikte, ilgili maddelerin gerekçelerinden de böyle bir sonuç çıkmamaktadır.

Tutuklanmama Güvencesi Diğer Soruşturma yahut Yargılamaları Da Kapsar Mı?

Normal olarak bir mahkeme güvence belgesi verir iken "bu yargılama ile sınırlı olmak üzere" kaydını düşmektedir. Ancak başka soruşturma yahut yargılamalar nedeniyle hakkında tutuklamaya yönelik yakalama kararı bulunan bir sanık yahut şüpheli açısından, sadece bir soruşturma yahut yargılama nedeniyle verilen tutuklanmama garantisi kararının pek de bir etkisi olmayacağı açıktır. 

Yargının amacı, esas ve usul kurallarına uygun bir yargılamayı, adil yargılanma hakkı kapsamında ve en hızlı (makul) sürede yerine getirmektir. Bir çok dosyadan tutuklamaya yönelik hakkında yakalama kararı bulunan bir şüpheli yahut sanık hakkında, tek bir dosyadan tutuklanmama güvencesi verilmesinin uygun olacağını düşünmek, kanaatimizce kanun koyucunun amacına uygun düşmemektedir. Kanaatimizce yapılması gereken, şüpheli yahut sanık hakkında başka yakalama kararlarının bulunup bulunmadığının sorgulayıp, sonuca göre daha işlevsel ve temel hak ve özgürlükleri zedelemeyen bir tutum sergilemektir. 

Sonuç

Eğer bir şüpheli, soruşturma aşamasında ulaşılamaz durumda ise ve hakkında TMK hükümlerine göre gaiplik kararı verilmiş bir kişi yahut CMK md. 247/1.f. dahilinde kaçak konumda ise, bu kişi hakkında "tutuklanmama güvencesi" verilebilir. Bu, hem yargılamanın daha fazla sürüncemede kalmamasını sağlar hem de AİHS md. 13'te düzenlenen etkili soruşturma hakkının ihlalinin önüne geçer. Aynı şekilde; kovuşturma aşamasında ifadesine başvurulamayan yahut bir türlü ulaşılamayan kaçak sanık hakkında, CMK md. 248/7.f. gereği, tutuklanmama yönünde güvence belgesi verilebilir. Ancak madde metninde açıkça düzenlendiği gibi güvence belgesi bazı koşullara da bağlı kılınabilir (CMK md. 246).